Cụ Bà Lê-thị-Thuận

 Trích trong tập hồi ký ‘Nói chuyện với con’ của ông Tăng-thiên-Thại.

Dưới đây là lời ông Thại kể chuyện với các con của ông

            Cụ bà Lê-thị-Thuận, bà nội của Ba, tức bà cố của các con, là một gương sáng về Đức Hạnh. Chồng chết sớm, bà thủ tiết, tần tảo buôn bán, nuôi con ăn học. Tất cả bốn người con trai của bà đều thành danh :

1-Ông Tăng-Huyến, đỗ Tú-tài Hán học, không ra làm quan mà ở nhà phụng dưỡng Mẹ già.

2-Ông Tăng-Huynh, Tham-tá Sở Thương-Chánh Trung-kỳ tại Đà-nẵng.

   3-Ông Tăng-Ngưng, tốt-nghiệp Trường Cao-đẳng Luật-khoa Đông-dương tại Hà-nội, Phụ-tá Công-sứ Hội-An.

4-Ông Tăng-Dục, tốt-nghiệp Cao-đẳng Sư-phạm Hà-nội, Giáo-sư Quốc-học Huế.

Hội-An là một thành-phố thấp, năm nào cũng có lụt. Khi nước lụt tràn ngập thành-phố, những gia-đình lao-động vốn phải chạy gạo từng ngày, nay phải bỏ nhà, tản-cư lên những vùng đất cao để tránh lụt, không còn làm ăn gì được, tình-cảnh thật là khốn-cùng. Là một người giàu lòng nhân-ái, bà cố thường một mình chèo một con thuyền nhỏ,  đem gạo đến phát cho từng nhà.

Về già, bà cố được Vua sắc phong bốn chữ ‘’Tiết Hạnh Khả Phong’’. Thời đó, tình nghĩa đồng-hương, làng xóm, láng giềng còn được coi trọng. Vinh-dự của một người dân được nhận  sắc Vua phong không những chỉ là vinh-dự riêng của một người, một nhà, một họ mà là vinh-dự chung cho cả làng trên, xóm dưới, cho nên Sắc vua đã được Làng long-trọng rước về Tăng Từ Đường, nơi bà cố cư-ngụ. Thời ấy, Ba mới bảy, tám tuổi, nhưng Ba vẫn còn nhớ cảnh tượng tưng bừng, rộn rịp của ngày hôm đó. Hai bên đường, từ Chùa Cầu đến trước cổng Tăng Từ Đường, hai hàng cờ đuôi nheo ngũ sắc phất phơ trước gió như  vẩy chào khách hiếu kỳ đang kéo đến mỗi lúc một đông. Trước sân Tăng Từ Đường, cờ, lọng màu sắc sặc sỡ, trống chiêng gióng lên vang rền. Trong nhà, bà cố ngồi trên một chiếc ghế dựa, phía trước trải một chiếc chiếu cạp điều. Bốn người con trai, tất cả uy-nghi trong bộ triều phục với áo, mão, cân, đai lẫm-liệt, tay cầm hốt, chân đi hia, đứng hầu hai bên Mẹ. Rồi lần lược, từng người con đến cung kính quỳ lạy bà để tỏ lòng biết ơn sâu sắc về công lao dưỡng dục của người Mẹ hiền. Buổi chiều, bà cố ngồi trên kiệu do bốn dân làng khiêng, bốn cô gái xiêm y lộng lẫy, đi hầu hai bên. Bà được đưa tới dự tiệc mừng tổ-chức tại Miếu Tiền Hiền có sự hiện diện của viên Công-sứ sở tại. Tiệc mừng kết-thúc vào buổi tối với một màn đốt pháo bông ngoạn mục.   

Trong thời-gian bà còn tần-tảo bán buôn, nhà bà đã một lần bị cướp tấn công. Một đêm, một bọn cướp khá đông, đi thuyền, từ dưới sông Hội-An kéo lên, phá cửa Tăng Từ Đường. Chúng cắt một tên gác cổng, rồi tràn vào nhà bà. Nhanh trí, bà vội cất hết tiền bạc dưới chiếc gối đang nằm. Bà ngoan ngoản trao tất cả chìa khóa tủ cho chúng nên không bị tra khảo gì cả. Bọn cướp lục loại tiền bạc, tóm thâu đồ đạc trong nhà. Dân vệ trong làng nghe tin, kéo đến khá đông, đèn đuốc sáng rực, reo hò thị uy, nhưng chẳng ai dám đến gần. Ông Cửu Can, Ba kêu bằng chú, nhà gần đó, vội vàng xách khẩu súng hai nòng, lặng lẽ trèo lên mái Từ đường. Vốn tính nhân-từ, ông bắn một phát chỉ thiên. Tên đầu đảng đang chỉ-huy bọn đàn em lục soát, nghe súng nổ, dỏng dạc la lớn : ‘Bọn họ đốt pháo hù dọa mình đãy. Anh em bình-tĩnh, đừng sợ’. Bất đắc dĩ, chú Cửu phải nhắm vào chân của tên gác cổng bóp cò. Súng nổ, tên này ngã quỵ và hét lên ‘Tôi bị trúng đạn rồi, cứu tôi với’. Lập tức, như một đàn ong vỡ tổ, bọn cướp tràn ra cổng tháo chạy, khiêng theo tên cướp bị thương. Đồ đạc vơ vét được chúng vứt hết cả lại. Lúc đó, toán Dân-vệ của Làng mới reo hò đuổi theo, nhưng vẫn giữ một khoản cách an toàn. Sáng hôm sau, một toán lính của tỉnh được lệnh truy nả bọn cướp. Lục soát dọc bờ sông, đến một bãi cát trống trải, toán lính phát hiện vết máu chạy dài vào bên trong bãi cát. Lần theo vết máu, toán lính tìm thấy một lều tranh, tên cướp bị thương đang nằm trong đó. Tra hỏi tên này, Cảnh-sát tỉnh bắt được trọn ổ, phá tan một băng cướp nguy hiểm.

Bà Cố đã sống một cuộc đời đức hạnh, nhân-từ, bởi vậy, khi qua đời, bà đã để lại, không những trong bà con, họ hàng, mà còn nơi người dân trong vùng, một niềm thương tiếc vô hạn. Bà yên nghỉ bên cạnh chồng trong nghiã-trang riêng của tộc Tăng tại Hội-an. Lăng mộ của Ông Bà Cố chiếm một khu đất rộng rãi, kiến-trúc mỹ-thuật, với hai con kỳ lân lớn đứng chầu phía trước mà khi còn nhỏ, mỗi lần lên thăm mộ, Ba thường leo lên cởi một cách thích-thú.

Trãi qua mấy thập niên chiến-tranh khốc-liệt, lăng mộ của Ông Bà may thay vẫn còn nguyên vẹn cho đến ngày nay.

Tháng 6 năm 2004

Tăng-thiên-Thại

Bên trong lăng mộ Ông Bà Cố